Ηταν Ιανουάριος του 2023, επί υπουργίας Κώστα Καραμανλή, όταν με καθυστέρηση πολλών ετών θεσμοθετήθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Διερεύνησης Αεροπορικών – Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων και Ασφάλειας Μεταφορών. Θα στελεχωνόταν ωστόσο από έναν άλλον υπουργό, τον Χρήστο Σταϊκούρα, μόλις τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους και αφού είχαν περάσει επτά ολόκληροι μήνες από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών. Αυτή ήταν ενδεχομένως και η πρώτη πράξη ενός προαναγγελθέντος φιάσκου.
Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο «Βήμα», «ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ δεν θα μπορούσε, εκ των υστέρων και χωρίς οι δικοί του διερευνητές να βρεθούν στον τόπο του δυστυχήματος από την πρώτη στιγμή, να εκδώσει πόρισμα πλήρως στοιχειοθετημένο με πρωτογενή αποδεικτικά στοιχεία και αντίστοιχη τεκμηρίωση».
Νομοτελειακά, οι τρεις πραγματογνώμονες του κρατικού Οργανισμού (δύο αλλοδαποί και ένας Ελληνας) οδηγήθηκαν στη σύνταξη ενός πορίσματος ουσιαστικά βασιζόμενοι σε στοιχεία του δυστυχήματος που συνέλεξαν τρίτοι (ιδιώτες πραγματογνώμονες και κρατικές υπηρεσίες), χωρίς ωστόσο να γνωρίζουν επακριβώς τον τρόπο με τον οποίο αποκτήθηκαν αυτά τα στοιχεία και, κυρίως, εάν η «εξόρυξή» τους είχε επιστημονικά αποδεκτή βάση.
Γιατί έγιναν «εισαγωγές πραγματογνωμόνων» ;
Γιατί όμως, και παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα υπήρχαν κατάλληλοι επιστήμονες – πραγματογνώμονες για να ερευνήσουν, έστω και εκ των υστέρων, το σοβαρότερο και μεγαλύτερο σιδηροδρομικό δυστύχημα στη χώρα, η διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ προσέφυγε σε πραγματογνώμονες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων (ERA);
Η ιστορική στήλη του Βήματος στο inbox σου
Γίνε μέλος του καθημερινού newsletter που αποκαλύπτει όσα συμβαίνουν στο πολιτικό παρασκήνιο και απόκτησε πρόσβαση σε αποκλειστικό περιεχόμενο.
«Η αναζήτηση αρμοδίων εμπειρογνωμόνων – καθηγητών στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και στις άλλες πολυτεχνικές σχολές της χώρας (π.χ. Πατρών, Κρήτης κ.λπ.) θα αρκούσε για τη συγκρότηση μιας «εθνικής ομάδας» διερεύνησης του δυστυχήματος. Ωστόσο κάτι τέτοιο ουδέποτε συνέβη» σημειώνουν οι ίδιες πηγές.
Αυτό που συνέβη είναι πως η διοίκηση του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, προτού καταλήξει στη λύση των ειδικών του ERA, είχε ζητήσει με επιστολή της σε 26 χώρες-μέλη της ΕΕ και από τις αντίστοιχες επιτροπές διερεύνησης σιδηροδρομικών ατυχημάτων να αποστείλουν στην Ελλάδα έμπειρους πραγματογνώμονες προκειμένου να συνδράμουν στη διερεύνηση του δυστυχήματος των Τεμπών. Ωστόσο το σύνολο των χωρών αρνήθηκαν την αποστολή τέτοιων ειδικών, υποδεικνύοντας εμμέσως πλην σαφώς πως η διερεύνηση ενός τέτοιου δυστυχήματος είναι «εσωτερική υπόθεση» της Ελλάδας.
Η «εσωτερική υπόθεση» διευθετήθηκε με πρόσκληση προς τον ERA, ο οποίος ανταποκρίθηκε. Με έναν τρόπο όμως όπου στο τέλος την ευθύνη σύνταξης του επίσημου πορίσματος του ΕΟΔΑΣΑΑΜ για τα Τέμπη είχαν τρεις πολιτικοί μηχανικοί και ένας βιομηχανικός ψυχολόγος αλλά κανένας με σχετική ειδίκευση, όπως χημικοί μηχανικοί, μηχανολόγοι, ηλεκτρολόγοι υψηλής τάσης, πυροτεχνουργοί ή πεπειραμένα στελέχη της Πυροσβεστικής.
Διερεύνηση μέσω συνεντεύξεων
Ετσι, τη διερεύνηση του δυστυχήματος μέσω συνεντεύξεων (!) και όχι επί του πεδίου, αφού ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ συγκροτήθηκε καθυστερημένα, έκαναν τα μέλη της Ομάδας Διερεύνησης του Οργανισμού, Μπαρτ Ακού, βέλγος πολιτικός μηχανικός, Φαμπρίτσιο Καρπινέλι, ιταλός βιομηχανικός ψυχολόγος, και Κωνσταντίνος Καπετανίδης, πολιτικός μηχανικός, με αναπληρωματικό μέλος τον Αστέριο Αλεξάνδρου, επίσης πολιτικό μηχανικό.
Τα παράδοξα της «εσωτερικής υπόθεσης» δεν τελειώνουν εκεί. Οι δύο πρώτοι ανήκουν στο δυναμικό του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων (ERA), με τον κ. Ακού μάλιστα να είναι ο υπεύθυνος ασφαλείας και «νούμερο 2» του ERA (κατά την περίοδο της διερεύνησης) και να είναι αυτός που υπέγραψε το πιστοποιητικό ασφαλείας της πρώην ΤΡΑΙΝΟΣΕ (νυν Hellenic Train), όταν αγοράστηκε από τους Ιταλούς.
Μάλιστα, η σχετική υπογραφή από πλευράς Ακού βασίστηκε σε στοιχεία και στις θετικές εισηγήσεις που είχαν αποσταλεί στον ERA από την ελληνική Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων (ΡΑΣ) και τον τότε νομικό της εκπρόσωπο, Χρήστο Παπαδημητρίου, προτού βρεθεί στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Και μόνο εξ αυτού του λόγου, δηλαδή της εμπλοκής του στην πιστοποίηση ασφαλείας της Hellenic Train, όπως λένε έγκριτοι νομικοί, ο κ. Ακού δεν θα έπρεπε να συμμετέχει στη διερεύνηση του δυστυχήματος των Τεμπών, δεδομένου ότι εμπλεκόμενη στην τραγωδία ήταν η ιταλική εταιρεία την οποία ο ίδιος «αδειοδότησε».
Φτάνοντας πάντως στην Ελλάδα, ο πολιτικός μηχανικός Μπαρτ Ακού αναζήτησε κάποιον τεχνικό σύμβουλο με ειδικότητα μηχανολόγου – μηχανικού, προκειμένου να συνδράμει το έργο της διερεύνησης του δυστυχήματος των Τεμπών, προσφεύγοντας (κατόπιν υποδείξεων) στην ομάδα των πραγματογνωμόνων της ΕΔΑΠΟ (Επιτροπή Διερεύνησης Ανεξάρτητων Πραγματογνωμόνων Οικογενειών), στην οποία μετέχει και ο Κώστας Λακαφώσης.
Οι επιφυλάξεις για την πυρόσφαιρα
Την ίδια ώρα, ο παραιτηθείς πρόεδρος του σιδηροδρομικού τομέα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, Χρήστος Παπαδημητρίου, όπως προκύπτει από τα πρακτικά των συνεδριάσεων του ΔΣ του Οργανισμού, διατηρούσε σοβαρές επιφυλάξεις για τη χρησιμοποίηση της ΕΔΑΠΟ από την Ομάδα Διερεύνησης του δυστυχήματος, και συγκεκριμένα για τον υπολογισμό της πυρόσφαιρας, υποστηρίζοντας ότι υπήρχαν «ζητήματα αντικειμενικότητας».
Αλλωστε ο κανονισμός λειτουργίας του ΕΟΔΑΣΑΑΜ και η διεθνής πρακτική προβλέπουν σαφώς ότι για τη χρησιμοποίηση τρίτων πραγματογνωμόνων απαιτείται να μην υπάρχουν «αντικρουόμενα συμφέροντα» ή γεγονότα που μπορεί «να δικαιολογήσουν δυσπιστία ως προς την αντικειμενικότητα και αμεροληψία προσώπων που συμμετέχουν στη διερεύνηση ατυχήματος ή συμβάντος» (τα μέλη της ΕΔΑΠΟ, των οποίων οι διαπιστώσεις περιλήφθηκαν στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, είναι ταυτόχρονα και πραγματογνώμονες οικογενειών των θυμάτων).
Οι προσομοιώσεις της ομάδας της ΕΔΑΠΟ σε σχέση με το ζήτημα της πυρόσφαιρας αμφισβητήθηκαν εντόνως όχι μόνο από μέλη της διοίκησης του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, αλλά κυρίως από τους αρμόδιους ερευνητές του Πανεπιστημίου της Γάνδης, στους οποίους η ΕΔΑΠΟ και ο κ. Λακαφώσης προσέφυγαν για την πιστοποίησή τους.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Γάνδης εμφανίζονται να αντιδρούν σφόδρα για όσα περιλήφθηκαν από τον κ. Ακού και την Ομάδα Διερεύνησης στο πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ, γεγονός που αναγκάζει τώρα το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών να απευθυνθεί – κατόπιν εορτής και αφού ο κ. Παπαδημητρίου έχει ήδη παραιτηθεί – στην Πρυτανεία του πανεπιστημιακού ιδρύματος, προκειμένου να έχει την επίσημη θέση της επί του ελληνικού πορίσματος.
Αντίστοιχη στάση κράτησε και το Πανεπιστήμιο της Πίζας, που ζήτησε να απαλειφθεί το όνομά του από το πόρισμα του ΕΟΔΑΣΑΑΜ. Λόγω της στάσης των δύο πανεπιστημίων, ο Χρήστος Παπαδημητρίου την περασμένη Δευτέρα ζήτησε αρχικά την αφαίρεση από το πόρισμα του τμήματος που αφορούσε την πυρόσφαιρα, ενώ την Τρίτη συμφώνησε να παραμείνει το κεφάλαιο αυτό στο πόρισμα και να ζητηθούν περαιτέρω πιστοποιήσεις από ακαδημαϊκά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Το συγκεκριμένο «μπρος-πίσω» τον οδήγησε εκτός ΕΟΔΑΣΑΑΜ.
Διαφωνίες και για τη δημοσιοποίηση
Σημειώνεται ότι τα πλήρη και αναλυτικά πρακτικά των προσομοιώσεων της ΕΔΑΠΟ (3 συνολικά) σε σχέση με την πυρόσφαιρα δεν έχουν ακόμη κατατεθεί στον ΕΟΔΑΣΑΑΜ, ούτε και στον αρμόδιο ανακριτή, Σωτήρη Μπακαΐμη, που τα έχει ζητήσει από τον Φεβρουάριο. Κατατέθηκαν μόνο περιλήψεις τους. Για τον λόγο αυτόν ο ΕΟΔΑΣΑΑΜ ζητάει από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Σιδηροδρόμων (ERA) επίσημη ενημέρωση τόσο για τις συμβάσεις που συνάφθηκαν με την ΕΔΑΠΟ στο πλαίσιο της διερεύνησης του δυστυχήματος όσο και για τα παραδοτέα των συμβάσεων, εφόσον υπάρχουν, από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα της Γάνδης και της Πίζας.
Την ίδια περίοδο στο εσωτερικό του ΕΔΟΑΣΑΑΜ καταγράφηκαν έντονες διαφωνίες και για τον χρόνο δημοσιοποίησης του πορίσματος, με το «δίδυμο» των Ακού και Καρπινέλι του ERA να επιμένει να ανακοινωθεί στις 27 Φεβρουαρίου 2025, παρότι το «κεφάλαιο της πυρόσφαιρας» παρέμενε ανοιχτό και με μη επαρκή (έως εξαιρετικά αδύναμη) τεκμηρίωση. Ετσι στο πόρισμα τελικά περιλήφθηκε η πιθανολόγηση της ύπαρξης άγνωστου εύφλεκτου υλικού στο εμπορικό τρένο, το οποίο προκάλεσε την πυρόσφαιρα.
Τελικά το πόρισμα δημοσιοποιήθηκε την παραμονή των μεγάλων συγκεντρώσεων για τα Τέμπη, καθώς, όπως υποστήριξε ο κ. Ακού, έπρεπε να κατατεθεί ακριβώς έναν χρόνο μετά τη λήψη της σχετικής εντολής από το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, για τη διερεύνηση του δυστυχήματος. Ωστόσο άλλα μέλη του ΕΟΔΑΣΑΑΜ υποστήριζαν ότι θα μπορούσε να ζητηθεί μικρή παράταση, λόγω της αναμονής κρίσιμων στοιχείων, όπως ήταν τα πορίσματα του καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Δημήτρη Καρώνη και του Πανεπιστημίου της Λωζάννης, που πιθανόν να διαφοροποιούσαν τα στοιχεία ως προς την πρόκληση της πυρόσφαιρας.
Πηγές του ΕΟΔΑΣΑΑΜ αποδίδουν τη σχετική βιασύνη του κ. Ακού στον φόβο μην τυχόν συσχετιστεί η πυρόσφαιρα με τα έλαια σιλικόνης των μετασχηματιστών των τρένων σε επίσημο πόρισμα που θα έφερε τη δική του υπογραφή – και κατά προέκταση του ERA. Μάλιστα, υπογράμμιζαν με νόημα πως ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα δημιουργούσε μεγάλη αναταραχή στους σιδηροδρόμους όλης της Ευρώπης, καθώς η κατασκευάστρια εταιρεία (Siemens) διαθέτει σε διάφορες χώρες πάνω από 30.000 μηχανές (ηλεκτρικές και Desiro) με μετασχηματιστές που φέρουν έλαια σιλικόνης, αντί ξηρού φορτίου.
Μονόδρομος η Διεπιστημονική Επιτροπή
Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, με τον νεοσύστατο ΕΟΔΑΣΑΑΜ σε ανυποληψία και την κυβέρνηση σε αδιέξοδο, όπως τονίζουν έμπειροι ερευνητές ατυχημάτων, είναι πλέον μονόδρομος η σύσταση μιας διεπιστημονικής επιτροπής, η οποία, αφού συγκεντρώσει όλα τα έως τώρα διαθέσιμα στοιχεία του δυστυχήματος των Τεμπών, θα συντάξει πλήρες πόρισμα, επιστημονικά τεκμηριωμένο, αντίστοιχο με τα σοβαρά πορίσματα ξένων εθνικών οργανισμών.
Στη διεπιστημονική επιτροπή, τονίζουν, θα πρέπει να μετέχουν εγνωσμένου κύρους καθηγητές πολυτεχνικών σχολών και άλλες ειδικότητες, μεταξύ των οποίων ένας χημικός μηχανικός, ένας ηλεκτρολόγος υψηλής τάσης, ένας μηχανολόγος, ένας πυροτεχνουργός του Στρατού και τουλάχιστον δύο ανώτατα στελέχη της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας με εμπειρία στις πυρκαγιές αυτού του είδους.